~~2015-2016 Eğitim-Öğretim yılının başlamasına az bir süre kala, her yıl olduğu gibi bu yılda ilköğretim okullarına (ilkokul ve ortaokul) kayıt telaşı yaşanıyor. Telaşın nedeni, velilerin, çocuklarını daha iyi eğitim verildiğine inandıkları ilkokul veya ortaokula bir an önce kayıt ettirerek, kaliteli bir eğitim almalarını sağlamak.
İlköğretim okullarına kayıt, Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinde düzenlenmiş (MEB, 2015). Yönetmeliğin, “Kayıt zamanı ve kayıt yaşı” başlıklı 11.maddesinde, “Okul öncesi eğitim ve ilköğretim kurumlarında yeni kayıtlar, temmuz ayının ilk iş gününde başlar. Kayıt işlemi, 25/4/2006 tarihli ve 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu hükümlerince oluşturulan ulusal adres veri tabanındaki yerleşim yeri adres bilgileri esas alınarak, e-Okul sistemi üzerinden yapılır. Kayıt işlemleri sırasında veliden herhangi bir belge talep edilmez.” hükmü yer alır. Bu hükme göre öğrenciler ikamet ettikleri yerleşim yerinde bulunan ilkokul ve ortaokullara otomatik olarak kayıt edilir. Bu hükmün dışında, yönetmeliğin aynı maddesinin 4.fıkrasında, “Şehit, harp malûlü ve muharip gazi çocukları ile rehberlik ve araştırma merkezi raporu ile yönlendirilmesi yapılan özel eğitime ihtiyacı olan çocuklar, yerleşim yeri adresine uyumlu  okula kaydedildikten sonra durumlarını belgelendirmeleri şartıyla ulusal adres veri tabanındaki adreslerine bakılmaksızın istedikleri okula nakli yapılır.” hükmüne göre de şehit, gazi ve özel eğitime ihtiyacı olan çocuklara, istedikleri okula kayıt yapma hakkı tanınmıştır.
İlköğretim okullarına kayıt konusunda başka istisnalar da vardır. Aynı yönetmeliğin 12.maddesinde nakil işlemleri düzenlenmiştir. Maddenin konumuzu ilgilendiren bölümleri özetle şu şekildedir; okul  çalışanlarının istemeleri hâlinde, çocuklarının nakli görev yaptıkları okula; yeni okul açılması veya kayıt alanının değiştirilmesi sebebiyle farklı okullara devam etmek zorunda kalan kardeşlerin nakilleri, velinin isteği doğrultusunda kardeşlerden birinin okuluna; anne ve babanın ikisinin de çalışması ve istemeleri hâlinde öğrencinin nakli belgelendirilmesi şartı ile anne veya babasının çalıştığı adresin kayıt alanındaki okula yapılır.
Nakil konusunda en önemli istisna da aynı maddede yer alan ve okulların kontenjanlarının dolmaması durumunda yapılan nakil işlemidir. Bu madde şöyledir; “İlköğretim kurumlarında sınıf mevcutları otuzun altında kalan okulların boş kontenjanları eylül ayının ilk iş gününde e-Okul sisteminde ilan edilir. Bu okullara kayıt alanı dışından öğrencisini nakil ettirmek isteyen velilerin başvuruları 15 Eylül tarihine kadar e-Okul sistemi üzerinden alınır.  Başvurunun boş kontenjandan fazla olması durumunda, nakil gelecek olanlar e-Okul sistemi üzerinden kura çekilerek belirlenir ve nakilleri yapılır.”
Ancak bu madde bir çok okul yöneticisi tarafından ya bilinmemekte, ya da bilindiği halde çeşitli nedenlerle işletilmemektedir.
Uygulamada ilköğretim okullarına kayıt ve nakil işlemleri okul yöneticilerinin, yönetmeliği işletmemesi sonucu, velileri başka yöntemler aramaya itmekte, en çok da sahte adres değişiklikleri yoluyla kayıt ve nakil işlemleri yapılmaya çalışılmaktadır.
Peki, ilköğretim okullarına kayıt bizde bu kadar sorunlu ve dayatmacı bir şekilde uygulanırken, üyesi olmayı düşündüğümüz AB ülkelerinde nasıl uygulanmaktadır?
AB ülkelerinde (European C.2012); eğitim yetkilileri, farklı şekillerde belirli okullara öğrenci tahsis eder. Ancak, aileler bazen çocukları için tercih ettikleri okulu ya da ilk tahsise natif isteyebilir. Bir okul azami kayıt kapasitesine ulaştığında, kamu yetkilileri genellikle farklı kriterler kullanarak öğrencileri diğer okullara gönderir.
Tüm ülkelerin üçte birinde, öğrenciler genellikle kendi bölgeleri içindeki bir okula tahsis edilir, ancak aileler bir natif seçebilir. Bu seçimin izin verildiği durumlarda, okullar başvuruyu reddetmeyebilir veya kendi bölgesinde ikamet edenler üzerinde bu çocuklara öncelik vermeyebilir.
Ülkelerin bir başka üçte birinde, aileler bir okul seçer fakat eğer okulun kayıt kapasitesi çok fazla ise kamu yetkilileri, örneğin öğrenci sayısının sınırlandırılması için kura, ailelerin işyerlerinin yakınlığı ve okula giden kardeşlerin durumu gibi farklı kabul kriterleri uygulayarak, müdahale edebilir.
Bu durumların aksine, diğer ülkelerde (Yunanistan, Fransa, Kıbrıs, Lüksemburg, Malta, Portekiz ve Türkiye), ailelerin normalde çocuklarının hangi okula gidecekleri konusundaki kararlara söyleyecek bir şeyleri olmaz. Ancak, yerlerin tahsisinde, kamu yetkilileri, ailelerin ikamet veya işyeri ya da bir öğrencinin kardeşlerinin daha önceden o okula gidip gitmediği gibi faktörleri dikkate alabilir. .
Görüldüğü gibi AB ülkelerinin büyük bir bölümünde ailelere, ikamet ettikleri yerleşim yerine bakılmaksızın okul seçme hakkı tanınmıştır. Ülkemizin de içinde yer aldığı Yunanistan, Fransa, Kıbrıs, Lüksemburg, Malta ve Portekiz gibi ülkeler, ailelerin okul seçme özgürlüğünü hem kayıt sırasında hem de nakil sırasında kısıtlamıştır.
Ailelerin okul seçme hakkı engellenmek yerine, okulların kapasiteleri göz önüne alınarak, MEB tarafından okullar arasındaki eğitim kalitesi, fiziki donanım, bilgi teknolojilerine ulaşılabilirlik gibi etkenler aynı düzeye getirilerek, bu hak sonuna kadar kullandırılmalıdır. Aksi halde başka birçok alanda da olduğu gibi, yasakçı anlayıştan kurtulmak mümkün olmayacaktır.

Kaynaklar
European C. (2012) Avrupa’da Eğitime İlişkin Önemli Veriler 2012
MEB, (2015). Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği. http://mevzuat.meb.gov.tr/html/ilkveokuloncyon_0/ilkveokuloncyon_0.html Erişim Tarihi: 14.08.2015