ÖĞRETİMİN DİLİ VE ÜSLUBU

Öğretimin dili ve üslubu nasıl olmalıdır, sorusu eğitim ile ilgili olanlar tarafından sıklıkla sorulan soruların başında gelmektedir. Bu soru, bir arayışın sorusu değil, olumluyu bulmaya yönelik temenni içerikli bir sorudur.

Öğretimin dili ve üslubundan, eğitim ve öğretim süreçleri içinde yer alan kişilerin kullandıkları dil ve üslup kast edilmektedir. Dil, kullanılan kemle ve kavramları, üslup da bu kelime ve kavramların söyleniş şekillerini ifade etmektedir.

Bu anlamda eğitim ve öğretim süreçlerinde, sürecin gelişimini sağlayacak kelime ve kavramların seçimi ve kullanımı son derece önemlidir. Öğrenme ortamlarında dili ve üslubu kullanarak, öğrencilerde hedef davranışları geliştirmek ile ilgili çaba gösteren yönetici ve öğretmenler dil ve üslubu dikkat etmelidirler.

Eğitim ve öğretim süreçleri aynı zamanda bir iletişim süreci olarak kabul edilir. İletişim süreçleri için geçerli olan unsurlar, eğitim için de geçerlidir. Etkili bir iletişimde bulunması gerekenler ile verimli bir öğretimin gerçekleşmesi için gerekenler aynıdır.

İletişim, alıcıdan kaynağa yönelik önceden kararlaştırılan mesajların kesintisiz ve etkili bir şekilde ulaşılmasıdır. Etkili ve kesintisiz bir iletişimin sağlanmasında, iletişimin unsurları olan kaynak, mesaj, kanal ve alıcının birbirlerini ile ilgili ilişkilerini sağlamada kullanılan en önemli araç dildir.

Dilin kullanımı, öğretici nitelikte olması, öğretimin verimli hale gelmesi için kullanılan dil ve üsluba dikkat edilmelidir. Eğitim ve öğretim süreçleri içinde kullanılan dil ve üslubun içeriğin kavranması ve hedeflerin gerekçeleşmesinde kolaylaştırıcı ve kalıcılığı sağlayıcı olması bakımından gereklidir.

Eğitimin dilinin ve üslubunun kullanılma alanlarının başında okul gelmektedir. Okul, öğrencilerin öğrenmelerinin gerçekleştiği kurumdur. Bu yüzden okulun dili ve üslubu öğrencileri için anlaşılır ve onların öğrenmelerini gerçekleşmelerinde yardımcı olacak bir dil olmalıdır.

Okulda dil ve üslup bakımından iki alanda kullanım söz konusudur. Bunlardan biri, öğrencilere yönelik okul yöneticilerinin sözlü iletişimlerde kullandıkları dil, diğeri de yine okul yöneticilerinin öğrencilere yönelik olarak kullandıkları bildirim ya da ilanlarda kullandıkları yazılı dildir.

Okul yöneticileri gerek öğrencilere yönelik kullandıkları uyarıcı ya da bilgilendirici konulardan kullandıkları işletişim dili olarak genellikle tehdit edici suçlayıcı, emir ve yasaklayıcı bir dili kullanmaktadırlar. Bazı okul yöneticilerinin öğrenciler ile yaptıkları toplantılarındaki konuşmalarında, bu dil ve üslubu görmek mümkündür. Özellikle öğrencilere yönelik uyarılarda yasak ve ceza kelimeleri sıklıkla telaffuz edilen kelimleler arasında yer almaktadır. Yine okul yöneticilerin öğrencilere yönelik yazılı bildirimlerde de benzer ifadeleri görmek mümkündür.

Öğretim süreçlerindeki dil ve üslup bakımından kullanıldığı yerlerden biri de sınıftır. Sınıf, öğrencilerle öğretmenlerin yüz yüze iletişim kurudukları ortamlardan biridir. Öğretmenlerin öğrencilere, öğrencilerin de öğretmenlere yönelik sözlü ya da sözsüz iletişim kurmaya yönelik irdelemelerinin en sık olduğu yerlerden biridir. Sınıf içi iletişim süreci olarak adlandırılan bu durum iletişimim ekşiliği, öğretimin verimliliği anlamına geldiği için dikkatle ele alınması gereken hususlardan biri olarak değerlendirilir.

Sınıfta öğretmenlerin sözlü anlatımlarında kullandıkları dilin öğrencilerin derse karşı öğrenme istekliliğini, dersi kesintisiz ve sürdürülebilir dinlenme becerilerini geliştirildiğini söylemek mümkündür Bu bakımdan öğretmenlerin öğrencilerle olan bu sözlü iletişimlerinde kullandıkları dil ve bu üslubun yapıcı ve öğrencileri öğrenmeye karşı isteklendirici bir üslupta olması gereken bir husustur.

Yapılan bazı gözlemler ve araştırma sonuçlarına göre, öğretmenlerin çoğunun, öğretim süreçlerinde dilin yeterince yapıcı olmadığı yönünde olmuştur. Öğretmenlerin sınıf yönetimini sağlama konusunda öğrencilere sert üsluplu uyarılar verdikleri, onları gelecekle yani notla tehdit ettikleri sıklıkla şikayet edilen konular arsındadır.

Öğretim sırasında dil ve üslubun öğretimin gerçekleşmesine katkısı tartışılmayacak kadar önemlidir. Kullanılan dil, bir taraftan konunun anlaşılmasını sağladığı gibi diğer taraftan da öğrencinin kendisini dil ile ifade edebilmesinde model teşkil eder.

Dil ve üslup öğretim konusu olarak, öğrenildiği gibi kullanım örneklerine bakılarak ve model alınarak da öğrenilebilmektedir. Okullarda okul yöneticilerinin ve sınıflarda öğretmenlerin öğrencilerle ile iletişimlerinde kullanıldıkları dili öğrencilerin özel yaşamalarında kullanılacak oldukları dilin gelişmesine de katkı yapmaktadır. Buna göre, öğretimde kullanılacak dil ve üslup konusunda şunları söylemek mümkündür:

-Kullanılan dil doğru, düzgün ve kurallara uygun olarak kullanılmalıdır. Üslup yapıcı ve örnek olucu nitelikte olmalıdır.

-Öğretim sırasında kullanılacak dil öğrencilerin gelişim seviyesine uygun olmalıdır. Seçilen kelimelerin ve kurulan cümlelerin öğrencilerin seviyesine uygun olmalıdır.

-Dilin anlaşılmasını ya da benimsenmesini sağlaması bakımından iletişim dili olarak, ilköğretim okulları öğrencilerine yönelik dilin ben dili olmasında yarar vardır.

- Öğretim dilinin dersin anlatımı ve sunumu sırasında anlaşılır olmasına dikkat edilmelidir. Bunun için öğretmenle, abartılı ve süslü cümleler kurmamalı, öğrenciler tarafından anlaşılmayacak olan yabancı kelime, kavram ve tamlamalar kullanılmamalıdır.

-Öğretmenler sınıf içi öğrencilerle olan iletişimlerde, günlük kullanım şekli olan ve adına da “argo” denilen üslubu kesinlikle kullanmamalıdırlar. Bir başka deyişle öğretimde argo kelimelere yer verilmemelidir.

-Öğretimde kullanılan dil ve üslup mahalli ya da yöresel şive ya da ağız kullanmaktan kaçınılmalıdır. Mahalli ve yöresel dil kullanmamaya özen gösterilmeli

-Öğretim süreçlerinde kullanılan dil ve üslup yazı diline yakın ve dil kurallarına uygun olanından seçilmelidir. Kitap dili, öğrencilerin anlamsını kolaylaştırıcı olduğu gibi kitabı anlamayı da kolaylaştıracaktır.

Her alanda olduğu gibi öğretim ortamlarında da kullanılan dil ve üslubun önemi büyüktür. Yapıcı bir dil, anlamayı ve iletişim kolaylaştıracaktır. Böyle bir üslubun öğrenmelerin bir sonraki öğrenmeleri yapılandırarak öğrencilerin sosyalleşmesine katkı sağlayacaktır.