Deprem süresince idari izin kullanan depremzede öğretmenlerin ek ders ücreti alıp almayacaklarına dair değerlendirmeye geçmeden önce idari işlemlerin ne anlama geldiğini ve nasıl hukuki değer kazandığına bakmak gerekiyor.
Bu anlamda kanunlarda idari işlem tanımı yer almamakla birlikte, genel kabul gören içtihatlara göre şu şekilde tanımlanabilir: “Yetkili idarenin, kamu hukuku alanında kamu gücü ile hareket ederek, idari faaliyetle ilgili doğrudan hukuki sonuca yönelik, tek yanlı irade açıklamasıyla aldığı her karar ya da kamusal tedbirdir.”
İdari işlemlerin özellikleri nelerdir?
İdari işlemlerin bazı özellikleri ve unsurları vardır. İdari işlemlerin bu özellikler ve unsurlar olmadan hukuki bir sonuç doğurması mümkün değildir. İdari işlemlerin öncelikle şu özellikleri taşıması beklenir;
-İdari makamlar tarafından yapılması,
-Tek yanlı olması,
-İcrai olması,
-Kamu gücüne dayanması,
-Re’sen icra edilebilir olması,
-Hukuka uygunluk karinesinden yararlanması,
-Hukuki sonuç doğurması,
-Yazılı olması,
-Geriye yürümemesi.
İdari işlemlerin unsurları nelerdir?
Bu özelliklerin yanında aşağıdaki unsurlar da idari işlemlerin hukuki hukuki hale gelmesi için gereklidir, aksi durumda iptal davasına konu olur.
-Yetki unsuru; yetki, bir idari makamın belli bir işlemi yapabilme ehliyeti olarak tanımlanabilir. Diğer bir ifadeyle, idari makamı temsil eden kişilerin, kamu tüzel kişisi adına hukuki işlemler yapabilme ehliyetidir.
-Şekil unsuru; idari işlemin, içinde yer aldığı belgeye şekil denir. İdari işlem kural olarak yazılı şekle tabidir. Yetkili makamın imzasını taşıyan bir metindir. Bu metin, uluslararası ilişkiler hariç, Türkçe olarak yazılmış olmalıdır.
-Usul unsuru; usul, idari işlemin yapılmasında izlenen yollar demektir. Bazı durumlarda idari işlemin özünü oluşturan irade tek kişi tarafından derhal açıklanır. Burada uyulması gereken fazla usul unsuru yoktur. Ancak bazı hallerde idari işlemin özünü oluşturan iradenin açıklanması için izlenmesi gereken bir usul vardır, önce bir hazırlık sürecinden geçer, olgunlaşır ve belli şartlar dahilinde tespit edilip açıklanır.
-Sebep unsuru; sebep, idareyi bir işlem yapmaya sevk eden hukuki veya fiili etkenlerdir. Bu etkenler, idari işlemden önce gelirler.
-Konu unsuru; idari işlemin konusu, doğrudan işlemin içeriği, işlemin kendisidir. Örneğin, memur atama işleminin konusu, bir kişinin memurluk statüsüne sokulması, kamulaştırma işleminin konusu, gayrimenkulün mülkiyetinin idareye geçmesi, emekliye sevk işleminin konusu ise kişinin memur durumundan çıkarılıp emeklilik durumuna sokulmasıdır.
-Amaç unsuru; amaç, idari işlem ile ulaşılmak istenen nihaî sonuçtur ve idari işlemin sübjektif unsurunu teşkil eder.
2023/5 Nolu Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ne diyor?
Bu uzun ve detaylı açıklamalardan sonra idari izin kullanan depremzede öğretmenlerin ek ders ücreti alıp almayacakları geçebiliriz. Bu konuda 2023/5 Nolu Cumhurbaşkanlığı Genelgesinde “6/2/2023 tarihinde meydana gelen depremler sebebiyle olağanüstü hal ilan edilen illerdeki kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlardan mezkûr tarihten geçerli olmak üzere idari izinli sayılacaklar veya uzaktan çalışma, dönüşümlü çalışma gibi esnek çalışma usullerine tabi tutulacakların belirlenmesine ilişkin hususlar; afetten etkilenme durumlarına göre, gerekli tedbirler alınarak hizmetlerin aksatılmaması kaydıyla il valilerince değerlendirilecektir. Bu çerçevede esnek çalışma yöntemlerine göre çalışanlar fiilen göreve gelmedikleri süre zarfında idari izinli sayılırlar. Bu Genelge kapsamında idari izinli sayılanlar istihdamlarına esas görevlerini fiilen yerine getirmiş kabul edilirler, bunların mali ve sosyal hak ve yardımları ile diğer özlük hakları saklı tutulur.” hükmü yer almaktadır.
Toplu Sözleşmede bu konu nasıl düzenlenmiş?
Bunun yanında öğretmenler açısından 25.08.2021 tarihli ve 31579 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Kamu Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 2022 ve 2023 yıllarını kapsayan 6. Dönem Toplu Sözleşmenin "Eğitim, Öğretim ve Bilim Hizmet Koluna İlişkin Toplu Sözleşme" bölümünün "Ders görevinin yapılmış sayılacağı haller" başlıklı 2'nci maddesinde; "(1) Milli Eğitim Bakanlığına bağlı örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ders yılı içerisindeki iş günlerinde genel idari izinli olmaları sebebiyle eğitim ve öğretim faaliyetlerini fiilen yerine getiremeyen yönetici ve öğretmenler ile öğrencilerin çeşitli nedenlerle sınıf veya okul bütünlüğünde izinli sayılmaları sebebiyle eğitim ve öğretim faaliyetlerini fiilen yerine getiremeyen yönetici ve öğretmenler, bu sürelerde üzerlerinde bulunan aylık karşılığı ders, varsa ek ders, ders niteliğinde yönetim, hazırlık ve planlama görevlerini yapmış sayılırlar." denilmektedir.
Görüldüğü gibi ek ders ödenebilmesi için “Genel İdari İzin” ilan edilmesi gerekmektedir ve bu gereklilik 2023/5 Nolu Cumhurbaşkanlığı Genelgesiyle yerine getirilmiştir.
Hem Cumhurbaşkanlığı Genelgesi, hem de Kamu Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 6. Dönem Toplu Sözleşme idari izin kullanan depremzede öğretmenlerin ek ders alabilmelerine dönük idari işlemlerin hukuki gerekçesini oluşturmaktadır.
Peki, buraya kadar yaptığımız açıklamalara neden gerek duyduk?
Deprem bölgesindeki illerde okul ve kurumlar 1 Mart, 13 Mart ve 27 Mart 2023 tarihlerinde eğitim öğretime açıldı veya açılacak. Bu okul ve kurumlarda görev yapan öğretmenler, bu tarihlere kadar ek ders ücretlerinden yararlandırıldı. Ancak kimi il ve ilçe milli eğitim müdürlükleri, bu tarihlerden sonra da 1.derece yakınını kaybeden, evi ağır ve orta hasarlı olan veya yakını tedavi görev öğretmenlerden idari izin kullanmaya devam edenlere ek ders ücreti ödenmeyeceğine dair görüşler ileri sürmeye, okul ve kurumlara çeşitli uygulamalar üzerinden mesajlar göndermeye başladı. Bu mesajlardan birinde “Deprem sebebiyle evi yıkık, yıkılacak, ağır hasarlı, orta hasarlı yada birinci derece akrabasını kaybetmesi sebebiyle idari izin kullanmak isteyenler “Genel idari İzinli” değil bireysel idari izinli sayılırlar. Bu sebeple toplu sözleşme hükmü yerine gelmediğinden ek ders alamazlar. Ödeyenler hakkında ek ders yönetmeliği madde 25- (1) ‘e göre işlem yapılır.” şeklinde ifadeler yer almaktadır.
Öncelikle bu ifadeler bir idari işlemde yer alan yetki, şekil, usul, sebep, konu ve amaç unsurlarını taşımamaktadır. Çünkü bu ve benzer mesajlar yetkili bir amir tarafından imzalanmamış, resmi yazı niteliğini taşımayan, usulüne uygun olmayan ve amacı caddece idareyi korumayı, kamu görevlilerinin haklarını gözetmeyen bir noktadan kaleme alınmıştır.
Ayrıca kaynağını herhangi bir mevzuat hükmünden almayan “ Özel idari izin” gibi bir kavramın türetilerek, toplu sözleşme kanununda yer alan “Genel idari izin” kavramını tavsatan, kamu görevlilerinin özlük haklarını engellemeyi amaçlayan böylesi bir işlemin, idari işlemle uzaktan yakından ilgisi yoktur.
Bu nedenle deprem süresince idari izin kullanan depremzede öğretmenlere ek ders ücreti ödenmesi gerekir, aksi yönde hareket eden uygulayıcılar hukuka aykırı işlem yapmakta ve görevi ihmal davalarıyla karşı karşıya kalacaklarını bilmelidir.
Abdullah DAMAR