Hayatımız problemler ve bunların çözümlerini içeren derinliğe sahiptir. Gittikçe karmaşıklaşan toplum yapısı, teknolojik gelişmeler, siyasi ve ekonomik krizler bireye gittikçe artan problemli durumlarla karşılaştırmaktadır. Problem çözmede bağışıklık sistemi güçlenen bireyler hayatta kalabilmekte diğerleri için yaşam çekilmez olmaktadır. Dolayısıyla problem çözme psikolojide uzun yıllardır ilgi odağı olan önemli bir konudur. Yapılan birçok araştırmada problem çözme sürecine ilişkin birçok kavram ortaya konulmuştur.
Gagne ve skinner(1964-1974 ) gibi araştırmacılar problem çözme sürecinde en önemli değişken olarak bireyin geçmişini inceleme eğiliminde görülürken diğer araştırmacılar, örneğin Kohler ve Maier (1925 – 1970) gibi problemlerin çözümünde en önemli unsurun bireyin karşı karşıya kaldığı durumu algılama biçimi olduğunu savunmuşlardır. D‘Zurilla ve Goldfried(1971) problem çözme surecini, tanımlanabilen aşamalara ayırmışlardır. Genel olarak problem çözme aşamaları şunlardır. 1)Problemin tanımlanması, 2)Çözüme yönelik seçeneklerin oluşturulması,3) Karar verme, 4)Eyleme geçme ve sonucu değerlendirme.
İlk aşama, bireyin belirli bir çözümü benimsemesi ya da reddetmesini sağlayan destekleyici ya da engelleyici nitelikte olabilen ve bireyi belirli bir biçimde davranmaya yönelten zihinsel eğilimdir. Bireyin problemli durumlara genel yaklaşımı (yaklaşma ya da kaçınma tarzı, kontrol edip edememesi ve yeteneklerine güvenip güvenmemesi) sorunları başarı ile çözme ve başa çıkma stratejisini etkiler. Bireyin kendisini, davranışlarını, bilgisini, heyecanlarını ve problem duruma ilişkin duygularını değerlendirmesidir. Problematik durumla ilgili çevresini değerlendirmesi, problematik durumu açıklığa kavuşturma, hedef, beklentilerin ve çatışmaların farkında olma çok önemlidir. Mümkün olduğunca somut olmalı, bu durum sadece sizin için mi problem yoksa başkaları da bunu problem olarak mı görüyor? Oluşumuna sizin bir katkınız var mı? Katkısı olabilecek başka kişiler veya şeyler var mı? Şimdiye dek benzer sorunlarla karşılaştınız mı? Nasıl baş ettiniz? Seçeneklerin sayısını arttırmak yönünden Osborn’un beyin fırtınası yöntemi 4 kural içerir. Seçenekler oluşturulurken değerlendirme yapmaktan kaçınmalıdır. Kısıtlamaksızın, özgür zihinsel aktiviteye önem vermek gerekir. Oluşturulan düşünce sayısı fazla olmalıdır. Önerilen seçeneklerden birleşimler oluşturmalı ya da bunları geliştirmeye çalışmalıdır. Olumlu ve olumsuz yönlerini düşününüz. Her bir seçenek için duygusal ve davranışsal tepkilerinizi belirleyiniz. Örn; arkadaş grubuna konuşma yapmak ile seminer grubuna konuşma yapmak arasındaki duygusal ve davranışsal farklılıklar var mıdır? Varsa neler? Eyleme yönelik bir dizi seçenek arasından bir tanesini seçmektir. Karar verme durumunu etkileyen iki unsurdan biri fayda değeri, diğeri olası sonuçlardır. Seçeneklerden biri veya bir kaçı üzerinde karar verilmeden önce bunların daha önce denenip- denenmediği de araştırılır. Denenmiş ve sonuca götürmeyen seçenekler karar sürecinde dikkate alınmamalıdır. Eylem planının uygulanıp sonucun belli bir standartla karşılaştırılmasıdır. Eğer birey eylemleri karşılaştırır ya da verilmiş bir standartla uygunluğuna bakarsa bu( test etme) birey bu aktivitelerden yeni sonuçlar üretir yada eylemlerini durdurur. Tersine eğer eylemleri bir standartla uyuşmuyorsa birey işlemine devam eder. Değerlendirme, sorun çözmenin son aşamasında seçilen eylem yerine getirildikten sonra olur ve gerçek sonucu değiştirmek için düzenlenmiştir.
Kısaca, problem çözme işleminde başarı problemin doğru tanımlanmasına bağlıdır. Sorunun ve çözümün parçaları iyi seçilmelidir. Problemin kök sorunu tespit edilebilirse çözümü bulmakta kolaylaşır. Kök olmayan hayali sorunlarla uğraşmak yeni sorunların doğmasına neden olur. Bunun yanı sıra problematik durumla ilgili yeterli bilgi sahibi olunmalı ve çözüme yönelik seçenekler formüle edilmeli, en iyi çözüme götürecek seçenekten başlanmalıdır. Mevcut seçenekler uygulamaya konur ve değerlendirmesi yapıldıktan sonra başarılı olunmuşsa o yolda devam edilir aksi takdirde başka seçenekler uygulamaya konur.(1ilhamifindik@gmail.com)