- Olumlu Davranışlarını Onaylayın, Başarılarını Takdir Edin
Onaylanmayan çocuk zamanla güvensizlik yaşar. Cesaretli çocuklar ailesi ve çevresi tarafından onaylanan çocuklardır.
Çocukların başarılarını takdir edin. Takdir edilen çocuklar gayrete gelir. Takdir edilen çocukların başarıları pekiştirildikçe aktifliği de artar.
Onaylanmayan ve takdir edilmeyen çocuklar belli bir zaman sonra içe kapanabilir veya onay ve takdir almak için yalana başvurabilir. Küçük başarılar takdir edildikçe büyük başarılara yol açar.
- Söz ve Davranışlarınız Tutarlı Olmalı
Anne-baba hem kendi aralarında hem de bireysel söz ve davranışlarında örtüşmesi gerekir. Çocuklarda davranış bozukluklarının temelinde yatan sebeplerin en başında anne-babaların söz ve davranışlarının örtüşmemesi gelir. Söz gelimi anne izin verdiğinde babanın hayır demesi veya tam tersi çocuğu çelişkiye sürükler. Bu durumda onay veren iyi ebeveyn olurken onay vermeyen çocuğun gözünde kötü olmuş oluyor.
Söz ve davranışlarınız örtüşmediği zaman veya çocuk ile çelişkili bir iletişim kurulduğu zaman, çocuk isteklerini yerine getirmeniz için yalana başvurabilir. Bu durumu ortadan kaldırmak için söz ve davranışlarınızın hem bireysel hem de eşinizle örtüşmesi gerekir.
- Yalan Söyleme Sebebini Ortadan Kaldırmalısınız
Yalan söyleme davranışının amacı yaşa göre değişir. Amaçlı yani farkında olarak bilinçli bir şekilde çocuk yalan söylüyorsa, mümkün olduğunca yalan söyleme sebeplerini tespit edip bu sebepleri ortadan kaldırmak gerekir.
Mesela ilgi çekmek için yalan söyleyen bir çocuğun anne-babası çocuğa ilgi gösterirse bu sebep ortadan kalkmış olur. En etkili yollardan biri sebebi ortadan kaldırmaktır.
- Çocuğunuzu Dinlemeli ve Anlamaya Çalışmalısınız.
Çocuğunuzu dinlerseniz ona ve onun kararlarına saygı duyduğunuzu anlayacaktır. Kararlarına saygı duyulan çocuk yalan davranışına pek başvurmaz. Ancak, kararlarına saygı duyulmayan çocuk, isteklerini anne-babasına kabul ettirmek için yalana başvurabilir.
Çocuğunuz konuşurken onu dinlediğinizi belli ettirin. Dönüt verin. Onu anladığınızı anlamasını sağlarsanız o da size karşı dürüst olur.
- Empati Kurun ve Bunu Belli Ettirin
Çocuğunuz yalana başvurduğunda niçin yalan söylediğini iyice araştırın ve “ben olsaydım ne yapardım” şeklinde empati kurun. Kendinizi çocuğun yerine koyun. Daha sonra çocuğu karşınıza alın ve empati kurduğunuzu belli ettirin. Anlayacağı dilde bunu ifade edin.
- Sık Sık Cezaya Başvurmayın
Ceza, caydırıcılık açısından her ne kadar önemli bir yere sahip olsa da, sık başvurulduğunda sıradanlaşır. Ceza uygularken şunlara dikkat etmenizde fayda var:
- Ceza asla fiziksel şiddet şeklinde uygulanmamalıdır. Nitekim Nebevi yöntemler arasında dayak yer almaz.
- Ceza davranıştan hemen sonra verilmelidir ki çocuk niçin böyle bir cezaya maruz kaldığını bilsin ve bir daha aynı yanlışı yapmaktan uzak dursun.
- Ceza ilk kez yapılan bir hatadan sonra değil, hatalı davranış devam ettiğinde uygulanmalıdır. Mesela, çocuğunuz ilk kez yalan söyleyince hemen cezalandırmak yerine, bu davranışın yanlış olduğuna çocuğu ikna etmeye çalışın. Yalan söyleme alışkanlığı devam ederse cezaya başvurursunuz.
- Ceza ve istenmeyen davranış arasında orantı iyi kurulmalıdır. Hafif bir hatalı davranışa ciddi cezalar verilmememsi gerektiği gibi, ciddi hatalı davranışa da sıradan hafif ceza verilmemelidir.
- En etkili ceza yöntemi mahrum bırakmaktır. Çocuk istenmeyen, hatalı davranışa ısrarla devam ediyorsa, onu sevdiği bir etkinlikten vb. mahrum edebilirsiniz. Bana göre en etkili ceza yöntemi mahrum bırakmaktır. Tabi doğru zaman ve zeminde uygulanabilirse. Mesela, yalan söyleyen çocuğun en sevdiği etkinlik parka gitmek ise, yalan söylemeye devam ettiği takdirde onu parktan mahrum bırakabilirsiniz. Ancak cezalar uygulanırken çocuğun o an ki ruh sağlığına dikkat edilmelidir.
- Sakin olmaya Çalışın
Çocuğun yalan davranışına şahit olduğunuzda veya bu davranışı yaptığını duyduğunuzda hemen tepki vermeyin. Sakin olun ve davranışın altında yatan sebebi öğrenmeye çalışın. Sebebi öğrenince çözmeye çalışın. Ani tepkiler size ve çocuğunuza zarar verir.
Çocuğunuzun yalan söylediğini fark ettiğinizde hemen sesinizi yükseltir ya da cezalandırırsanız çocuk bu sıkıntının daha da derinleşmesinden başka hiçbir işe yaramayacaktır.
Böyle bir durumda mutlaka sakin olmaya çalışın. İnsan beyni sinir anında sağlıklı çalışamaz. Kendinize biraz zaman tanıyın. Sakinleştikten sonra çocuğunuzla konuşmaya çalışın ve sebebini öğrenmeye çalışın.
- Çocuğunuzu İkna Edin ve Tatmin Edici Cevaplar Sunun
Çocuğun yalan söyleme davranışını ortadan kaldırmak için, neden yalan söylememesi gerektiğini tatmin edici bilgilerle açıklamaya çalışın. Çocuğu ikna edin. Yalanın zararlarını anlatın ve ikna olunca bir süre çocuğu gözleyin. Daha sonra da davranış azaldıkça küçük pekiştirmeler ile ödüllendirin.
- Mücadeleyi Kazanmak Yerine Çocuğu Kazanmaya Çalışmalısınız
Birçok anne-baba çocukla karşı karşıya geldiğinde tartışmayı kazanmaya çalışır. Oysa elden kayıp giden yavrusudur. Asla tartışmayı kazanmaya çalışmayın. Evladınızı kazanmak için gerekirse küçük kayıpları göze alın. Çok sinirli ve öfkeli iken kesinlikle ortamı terk edin. Sakin bir beyin ile düşünecek duruma gelince çocuğunuzla oturun konuşun ve davranışın zararlarını açıklayıp değişim sağlamaya çalışın.
- Otoriter ve Baskıcı Olmaktan Kaçınmalısınız
Otoriter anne-babanın çocukları da genelde hırçın veya içe kapanık olurlar. Anne-baba, çocuğa her istediğini yaptırınca çocuk duygusal yönden içe kapanır. Zamanla anne-babadan çekindiği için hata yaptığında cezalandırılmamak için yalana davranışına başvurur.
Otoriter ve baskıcı olmaktan kaçındığınız takdirde çocuk zamanla kendini ifade edecek ve kendini rahat ifade eden çocuk, yalana başvurma davranışını da azaltacaktır. Korku ve çekinme duygusunu yenen çocuk, ailesinin kendisini dinlediğini ve anlayışla karşıladığını gören çocuk yalan davranışına son verecektir.
- Herhangi Patolojik Bir Hastalık Varsa Uzmana Başvurun
Bedensel hastalığı olan biri bunu örtmek için yalana başvurabilir. Bunun sebebi sosyal dışlanma korkusu olabileceği gibi psikolojik de olabilir.
Çocuğun patolojik sorunu varsa uzmana görünmeli ve mümkünse tedavi olmalı.
- Korkutmayın, Tehdit Etmeyin
Birçok çocuk tehditle karşı karşıya kaldığı zaman ya içe kapanır ya hırçınlaşır ya da yalana başvurur. Tehdit ve korku çocuğun kendini doğru ve rahat ifade etmesini de engeller.
Çocuğunuzu sakin bir şekilde dinleyin. Her ne olursa olsun kendisine zarar vermeyeceğinizi ve onu her durumda koruyup kollayacağınızı söz ve davranışlarınız örtüşecek şekilde yansıtın.
- Sevgi ve İlgi Göstermeye Özen Göstermelisiniz
Çocuğunuzu sevin. İçten değil sevginizi açık açık belli ettirin ve onu sevdiğinizi söyleyin. Sevildiğini bilen çocuk yalan söylemeyi gerektirecek olumsuz davranışlardan kaçınır. Anne-babalar çocuklarını sevip onları bağrına bastıkça çocuk da fıtratı gereği iyilik doğruluktan ayrılmayacaktır.
- Çocuğu Kendi Yalanınıza Ortak Etmeyin.
Anne-babalar bazen fark ederek ya da dalgınlıkla yalana başvurunca çocuk da anne-babayı rol alarak yalan davranışının normal bir davranış olduğunu kabul ederek yalana başvurabilir.
Telefonda sizi sorana evde olmadığınızı söylemesini istemeyin.
Eğer dediğimi yaparsan seni ödüllendireceğim dediyseniz sözünüzü mutlaka tutun.
Ödevini yaparsan seni parka götüreceğim derseniz ve çocuk ödevi yaparsa mutlaka parka götürün.
- Yalan Söylemesine Sebep Olacak Ortamı Ortadan
Çocuk niçin yalan söylüyorsa o sebebi ortadan kaldırmaya çalışın.
Mesela, harçlığını kıstığınız için çocuk yalan söylüyorsa, ihtiyacını giderecek kadar harçlık verin. Korkudan yalan söylüyorsa, korku sebebini veya nesnesini ortadan kaldırın. Sosyal kabul için yalan söylüyorsa onu koşulsuz kabul edin.
- Her Türlü Yalanın Kötü Olduğunu Aşılayın…
Her türlü yalan kötüdür. Pembe yalan, beyaz yalan, masum yalan diye bir şey yoktur.
Çocuğa her türlü yalanın yanlış olduğunu ve yalanın başta güven olmak üzere insan ilişkilerine ciddi zarar verdiğini öğretin.
Ayrıca dinimiz de yalan söylemeyi haram kılmıştır. Nahl Suresi 105. Ayette” Yalanı ancak Allah'ın âyetlerine imân etmeyenler uydurur. İşte yalancı olanlar onlardır” der.
- Doğru Bir Ödüllendirme Yöntemiyle Yalan Davranışını Ortadan Kaldırın.
Çocuk yalan davranışına başvurduğunda bu davranışı ortadan kaldırmak için çocuğun doğruyu söylemesine rehberlik edin. Çocuğunuz yalan davranışından her kaçındığında ödüllendirin. Daha sonra ödül aralığını azaltın. Zamanla yalan söyleme davranışı ortadan kalkacaktır.
Aile çocuğunun yanında kesinlikle söz ve davranışlarına dikkat etmeli. Bazen şaka dahi çocuğun yalan söylemesine sebep olabilir.
ADNAN KALKAN
Eğitimci Yazar
Aile ve Eğitim Danışmanı